Co to jest SONK lub SIFK?
Czyli ból kolana bez urazu.
Ból kolana najczęściej dotyczy jego wewnętrznej -przyśrodkowej strony. Może mieć on kilka przyczyn. Najczęstszą przyczyną bywa uszkodzenie łąkotki przyśrodkowej, https://biegajacyortopeda.pl/porady-ortopedy/uszkodzenie-lakotki-operacja/ uszkodzenie chrząstki stawu lub zapalenie gęsiej stopki. https://biegajacyortopeda.pl/porady-ortopedy/zapalenie-sciegien-gesiej-stopki/.
Nagły, intensywny ból kolana bez widocznej przyczyny, który potrafi skutecznie uniemożliwić normalne funkcjonowanie – to główny objaw tajemniczego schorzenia, które do niedawna było nazywane akronimem angielskich słów jako SONK, a obecnie aktualnym mianownictwem jest SIFK.
To rzadsza przyczyna bólu kolana, ale najprawdopodobniej nie zawsze prawidłowo zdiagnozowana. To dość tajemnicze schorzenia, które przez ponad pół wieku znane było jako spontaniczna martwica kości kolana (SONK – ang. Spontaneous Osteonecrosis of the Knee), a obecnie bardziej precyzyjnym określeniem jest „złamanie niewydolnościowe kości podchrzęstnej kolana” (SIFK – ang. Subchondral Insufficiency Fracture of the Knee)1,2.
Historia tego schorzenia sięga roku 1968, kiedy to szwedzki ortopeda Ahlbäck po raz pierwszy opisał tę jednostkę chorobową, obserwując martwicę kości (najczęściej kłykcia przyśrodkowego kości udowej) nie znając wyraźnej przyczyny3. Przez dziesięciolecia przyjmowano, że pierwotną przyczyną jest martwica kości, jednak ostatnie badanie dokonały przełomu – okazało się, że prawdziwą przyczyną jest złamanie podchrzęstne, a martwica pojawia się dopiero wtórnie do złamania4.
SIFK jest schorzeniem potencjalnie poważnym, które może szybko prowadzić do choroby zwyrodnieniowej stawu z zapadnięciem powierzchni stawowej. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie postępowanie mają kluczowe znaczenie dla poprawy rokowania.
Kogo dotyka SIFK?
Schorzenie dotyka przede wszystkim osoby po 55. roku życia, z wyraźną przewagą kobiet (stosunek mężczyzn do kobiet wynosi 1:3), co sugeruje potencjalny związek z osteoporozą pomenopauzalną 5. Badania epidemiologiczne wykazują, że częstość występowania SIFK wynosi około 3,4% u osób powyżej 50. roku życia i wzrasta do 9,4% u osób powyżej 65. roku życia.
Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest nagły, intensywny ból kolana bez poprzedzającego urazu, często prowadzący do znacznego ograniczenia funkcji stawu.
Zdecydowana największa część przypadków dotyczy kłykcia przyśrodkowego kości udowej, z uwagi na obciążenia związane z chodzeniem. Schorzenie może również, choć znacznie rzadziej, pojawiać się w bocznym kłykciu kości udowej lub kości piszczelowej.
Zdjęcie 1.
Obraz rezonansu magnetycznego niewydolnościowego złamania podchrzęstnego kłykcia przyśrodkowego kości udowej SIFK.
Dlaczego dochodzi do SIFK? Czynniki ryzyka.
Rozwój SIFK ma charakter wieloczynnikowy. Obecnie uznaje się, że głównym mechanizmem jest nadmierne przeciążenia osłabionej kości podchrzęstnej, co prowadzi do uszkodzeń struktury kości i w konsekwencji do złamania niewydolnościowego. Często SIFK rozwija się w stawie dotkniętym chorobą zwyrodnieniową kolana.
Uszkodzenia łąkotek – systematyczny przegląd piśmiennictwa wykazał silny związek między uszkodzeniami łąkotek, a SIFK. Szczególnie istotne są uszkodzenia rogu tylnego łąkotki przyśrodkowej, które stwierdzono nawet u 80% pacjentów z SIFK. Uszkodzenie rogu tylnego łąkotki zaburza jej funkcję ochronną i prowadzi do zwiększonego obciążenia kości podchrzęstnej6.
Ekstruzja łąkotki – wysunięcie łąkotki poza obrys stawu (>3 mm) koreluje ze stopniem zaawansowania zmian SIFK i jest niezależnym czynnikiem ryzyka progresji choroby.
Degeneracja chrząstki – uszkodzenia chrząstki stawowej są często współwystępujące z SIFK i mogą zarówno predysponować do złamania, jak i wynikać z jego następstw.
Osteoporoza i osteopenia – osłabienie struktury beleczek kostnych predysponuje do złamań niewydolnościowych pod wpływem fizjologicznych obciążeń.
Płeć żeńska – kobiety są 3-krotnie bardziej narażone na rozwój SIFK.
Wiek powyżej 55 lat – ryzyko wzrasta wraz z wiekiem.
Przebyty zabieg usunięcia łąkotki– meniscektomia może zwiększać obciążenie kontaktowe i predysponować do SIFK (tzw. post-artroskopowe SIFK).
Rozpoznanie
Pacjenci z SIFK typowo zgłaszają nagły początek silnego bólu kolana, bez istotnego urazu w wywiadzie. Ból jest zlokalizowany w okolicy zajętego kłykcia (najczęściej przyśrodkowego) i nasila się przy obciążeniu. Charakterystyczne jest występowanie bólu nocnego. W badaniu przedmiotowym stwierdza się bolesność uciskową dotkniętej kości .
Badania obrazowe
Badanie radiologiczne RTG – we wczesnych stadiach obraz radiologiczny może być prawidłowy. W zaawansowanych przypadkach widoczny jest charakterystyczny spłaszczenie konturu kłykcia, owalny ubytek podchrzęstny z otaczającą strefą sklerotyczną.
Rezonans magnetyczny (MRI) – jest badaniem z wyboru w diagnostyce SIFK. Badanie to pozwala postawić właściwą diagnozę. Charakterystyczne cechy to linia hipointensywna w sekwencji T2 w obszarze podchrzęstnym (odpowiadająca linii złamania) oraz rozległy obrzęk szpiku kostnego. MRI umożliwia również ocenę towarzyszących uszkodzeń łąkotek i chrząstki.
Leczenie
Leczenie zachowawcze- nieoperacyjne.
We wczesnych stadiach SIFK (niski stopień według klasyfikacji MRI, brak zapadnięcia powierzchni stawowej) leczenie zachowawcze jest postępowaniem z wyboru. Leczenie opiera się na
Odciążenie kończyny – zaleca się chód z kontaktowym obciążaniem przez okres 4–8 tygodni, korzystanie z kul łokciowych, z stopniowym zwiększaniem obciążenia w miarę ustępowania dolegliwości.
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) stosowane są w celu kontroli bólu.
Wkładki ortopedyczne – mogą zmniejszać obciążenie przedziału przyśrodkowego stawu.
Leczenie operacyjne.
Leczenie operacyjne jest rozważane w zaawansowanych stadiach SIFK (III–IV według klasyfikacji Koshino) lub gdy leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy. Dostępne metody obejmują:
Endoprotezoplastyka stawu kolanowego – w schyłkowym stadium choroby jest postępowaniem z wyboru. Może być wykonana jako alloplastyka całkowita (ang.TKA total knee arthroplasty) lub jednoprzedziałowa ( ang UKA unicompartmental knee arthroplasty). Badania wykazują, że obie metody przynoszą dobre wyniki czynnościowe przy odpowiedniej kwalifikacji pacjentów. UKA może zapewniać szybszą rehabilitację i lepszy zakres ruchu.
Osteotomia piszczelowa (HTO) – osteotomia korekcyjna może być rozważana u młodszych pacjentów w celu odciążenia zajętego przedziału stawu.
Naprawa rogu tylnego łąkotki – w przypadkach współistniejącego uszkodzenia
Subchondroplastyka – iniekcja substytutu kostnego do obszaru podchrzęstnego.
Dekompresja kości (core decompression) oraz mikrozłamania artroskopowe – techniki stosowane w wybranych przypadkach.
Rokowanie
Rokowanie w SIFK jest niepewne i zależy od wielu czynników. Wyniki zależą od stadium zaawansowania choroby. Możliwe jest całkowite wyleczenie, ale w stadiach zaawansowanych istnieje konieczność przeprowadzania endoprotezoplastyki stawu.
Czynniki rokownicze
Wielkość zmiany – większe zmiany wiążą się z gorszym rokowaniem i wyższym ryzykiem progresji do choroby zwyrodnieniowej.
Stopień zaawansowania w MRI – zmiany niskiego stopnia (tylko obrzęk szpiku i linia złamania) rokują znacznie lepiej niż zmiany wysokiego stopnia (III i IV stadium wg Koshino)
Zapadnięcie powierzchni stawowej – obecność zniszczenia powierzchni stawowej istotnie pogarsza rokowanie.
Współistniejące uszkodzenia łąkotek – szczególnie uszkodzenia korzenia łąkotki przyśrodkowej lub ekstruzja łąkotki.
Wczesne rozpoznanie i leczenie – ma kluczowe znaczenie. Wczesne rozpoznanie poprawia wyniki leczenia
Istotne jest, że SIFK wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego.
Podsumowanie
SIFK jest istotną i często niedostatecznie rozpoznawaną przyczyną bólu kolana u osób w średnim i starszym wieku. Świadomość tego schorzenia wśród lekarzy ma kluczowe znaczenie, ponieważ objawy mogą być błędnie przypisywane chorobie zwyrodnieniowej lub uszkodzeniom łąkotek. Wczesne rozpoznanie za pomocą MRI i odpowiednie postępowanie – odciążenie kończyny we wczesnych stadiach – może znacząco poprawić rokowanie i zmniejszyć ryzyko progresji do zaawansowanej choroby wymagającej leczenia operacyjnego.
Klasyfikacja SIFK według Koshino7
Klasyfikacja Koshino została opracowana w 1979 roku przez Koshino i współpracowników jako system dla spontanicznej martwicy kości kolana (SONK) oparty na objawach i obrazie radiologiczny. Obecnie stosowana jest również do SIFK
Stadia klasyfikacji Koshino:
| Stadium 1 | · Pacjent z objawami bólowymi kolana, ale prawidłowym obrazem radiologicznym
· MRI może wykazywać obrzęk szpiku kostnego |
| Stadium 2 | · Spłaszczenie powierzchni stawowej
· Obrzęk szpiku kostnego |
| Stadium 3 | · Zapadnięcie kości podchrzęstnej |
| Stadium 4 | · Zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe stawu
· Leczenie operacyjne endoprotezopalsytka |
Jeśli podoba Ci się to, co publikuję, udostępnij post na Facebooku – pomóż mi szerzyć wiedzę 
Bibliografia:
- Delimar V, Jurina A, Dimnjaković D, Bojanić I. Spontaneous Osteonecrosis of the Knee. Lijec Vjesn. 2024;141(3-4):81-90. doi:10.26800/LV-141-3-4-12
- Tahat R. Subchondral insufficiency fracture of the knee. Radiopaedia.org. Published online July 4, 2022. doi:10.53347/RID-148579
- Ahlbäck S, Bauer GCH, Bohne WH. Spontaneous osteonecrosis of the knee. Arthritis Rheum. 1968;11(6):705-733. doi:10.1002/ART.1780110602
- Ochi J, Nozaki T, Nimura A, Yamaguchi T, Kitamura N. Subchondral insufficiency fracture of the knee: review of current concepts and radiological differential diagnoses. Jpn J Radiol. 2022;40(5):443-457. doi:10.1007/S11604-021-01224-3
- Delimar V, Jurina A, Dimnjaković D, Bojanić I. Spontaneous Osteonecrosis of the Knee. Lijec Vjesn. 2024;141(3-4):81-90. doi:10.26800/LV-141-3-4-12
- Hussain ZB, Chahla J, Mandelbaum BR, Gomoll AH, LaPrade RF. The Role of Meniscal Tears in Spontaneous Osteonecrosis of the Knee: A Systematic Review of Suspected Etiology and a Call to Revisit Nomenclature. Am J Sports Med. 2019;47(2):501-507. doi:10.1177/0363546517743734
- Ochi J, Nozaki T, Nimura A, Yamaguchi T, Kitamura N. Subchondral insufficiency fracture of the knee: review of current concepts and radiological differential diagnoses. Jpn J Radiol. 2021;40(5):443. doi:10.1007/S11604-021-01224-3
