Zapalenie ścięgien gęsiej stopki

Zapalnie gęsiej stopki.
Co to jest?

Zespół zapalenia ścięgien i kaletki gęsiej stopki (ang. Pes Anserinus Tendino-bursitis Syndrome, PATBS) jest częstą przyczyną bólu przyśrodkowej strony kolana. Zapalnie może występować u osób młodych aktywnych sportowo, szczególnie u biegaczy długodystansowych oraz u osób w średnim wieku z początkiem choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego. Schorzenie wynika z zapalenia kaletki maziowej zlokalizowanej pomiędzy ścięgnami mięśni krawieckiego, smukłego i półścięgnistego. Przyczep tych ścięgien do kości piszczelowej przypomina swoim kształtem gęsią stopę i stąd pochodzi potoczna nazw schorzenia.

Przedstawię aktualny stan wiedzy dotyczący etiologii, patofizjologii, diagnostyki różnicowej oraz metod leczenia tego zespołu, ze szczególnym uwzględnieniem kontuzji u sportowców biegaczy. Omówię czynniki ryzyka specyficzne dla biegaczy oraz współczesne metody diagnostyczne i strategie terapeutyczne.

Wstęp

Zespół zapalenia ścięgien i kaletki gęsiej stopki to dość częsty problem w medycynie sportowej i ortopedii ¹. Termin pes anserinus pochodzi z łaciny i oznacza gęsią stopę, co odnosi się do charakterystycznego kształtu zbiegu trzech ścięgien mięśniowych: krawieckiego (m. sartorius), smukłego (m. gracilis) i półścięgnistego (m. semitendinosus), które łącząc się tworzą strukturę przypominającą stopę gęsi i przyczepiają się do przyśrodkowej powierzchni górnego odcinka kości piszczelowej, około 5-7 cm poniżej szpary stawowej kolana. Rysunek 1.

Rysunek 1. Przyczep ścięgien mięśni: mięśnia smukłego, krawieckiego, półścięgnistego do kości piszczelowej -gęsia stopka.
Autor rysunku:Tomasz Borkowski

Schorzenie to po raz pierwszy zostało opisane naukowo przez Moschowitza w latach 30. XX wieku jako bursitis sartorius bursa – dolegliwość przypominające zapalenie stawów ². Od tamtego czasu wiedza na temat zespołu znacząco się poszerzyła, jednak nadal istnieją kontrowersje dotyczące jego rzeczywistej częstości występowania oraz optymalnych strategii terapeutycznych.

W populacji sportowców, szczególnie biegaczy długodystansowych, zespół zapalenia gęsiej stopki stanowi jedną z częstszych przyczyn bólu przyśrodkowej strony kolana ¹. Specyfika biomechaniki biegu, obejmująca powtarzalne ruchy zgięcia i rotacji wewnętrznej podudzia, naraża mięśnie grupy kulszowo- goleniowej na przeciążenia. Wzrastająca popularność biegania rekreacyjnego i wyczynowego sprawia, że problem nabiera szczególnego znaczenia w praktyce klinicznej. Tym bardziej, że okolica bólu przyśrodkowej strony kolana, często bywa mylona z uszkodzeniem łąkotki przyśrodkowej lub z uszkodzeniem chrząstki tej okolicy. Dlatego ważna jest wiedza na temat zapalenia ścięgien gęsiej stopki,

Zdjęcie 1. Miejsce bólu w przypadku zapalenia gęsiej stopki.

Anatomia

Kompleks gęsiej stopki składa się z trzech odrębnych mięśni:

Mięsień krawiecki (m. sartorius) – najdłuższy mięsień ciała ludzkiego, odpowiada za zgięcie, odwodzenie i rotację zewnętrzną uda oraz zgięcie kolana
Mięsień smukły (m. gracilis) – uczestniczy w przywiedzeniu uda i zgięciu kolana
Mięsień półścięgnisty (m. semitendinosus) – część grupy mięśni kulszowo-goleniowych, odpowiada za zgięcie kolana i rotację wewnętrzną podudzia

Ścięgna tych mięśni łączą się i przyczepiają do powierzchni przyśrodkowej górnego odcinka kości piszczelowej, tworząc charakterystyczną strukturę gęsiej stopy. Miejsce przyczepu znajduje się około 5-7 cm dystalnie od linii stawu kolanowego i leży powierzchownie w stosunku do więzadła pobocznego przyśrodkowego. Pod zbitymi ścięgnami pes anserinus znajduje się kaletka maziowa (bursa anserina), która pełni kluczową rolę w redukcji tarcia między ścięgnami a kością piszczelową podczas ruchów kolana. Struktura ta jest wyścielona błoną maziową produkującą płyn synowialny, który zapewnia płynność ruchów. W niektórych przypadkach kaletka może komunikować się z kaletką mięśnia krawieckiego oraz rzadziej, z jamą stawową kolana. Położenie kaletki w bezpośrednim sąsiedztwie więzadła pobocznego przyśrodkowego oraz łąkotki przyśrodkowej ma istotne implikacje kliniczne, gdyż może prowadzić do trudności w różnicowaniu źródła bólu podczas badania ortopedycznego³.

Biomechanika i funkcja

Mięśnie tworzące gęsią stopkę-pes anserinus pełnią biorą udział w ruchu kolana i jego dynamicznej stabilizacji ich praca powoduję:

Zgięcie stawu kolanowego – wszystkie trzy mięśnie przyczyniają się do tego ruchu
Rotacja wewnętrzna podudzia
Stabilizacja dynamiczna kolana

Zapalenie kaletki pes anserinus rozwija się w wyniku nadmiernego tarcia i mikrourazów wynikających z przeciążenia mechanicznego. U biegaczy powtarzalne ruchy zgięcia i rotacji wewnętrznej podudzia prowadzą do zwiększonego tarcia ścięgien o kość piszczelową, co prowadzi do drażnienia kaletki. Nadmierne obciążania treningowe, przykurcz mięśni kulszowo-goleniowych (brak ćwiczeń rozciągających) prowadzą do ucisku kaletki, wywołując ból i ograniczenie ruchomości.

Epidemiologia

Rzeczywista częstość występowania zespołu zapalenie gęsiej stopki w populacji ogólnej jest trudna do precyzyjnego określenia ze względu na częste błędne diagnozowanie i klasyfikowanie schorzenia jako innych patologii kolana. Badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego wykazały obecność płynu w kaletce pes anserinus u około 2,5-5% pacjentów zgłaszających się z bólem kolana ³. Co istotne, płyn w kaletce stwierdzono również u około 5% osób bezobjawowych, co sugeruje, że samo jego obecność nie jest równoznaczne z rozpoznaniem klinicznym.

W populacji sportowców, szczególnie biegaczy długodystansowych, częstość występowania może być znacząco wyższa, choć brak jest ścisłych danych epidemiologicznych.

Czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka wystąpienia zespołu zapalenia gęsiej stopki w ogólnej populacji to ⁴:

Płeć żeńska – kobiety są bardziej predysponowane ze względu na szerszą miednicę
Wiek średni (45-65 lat) – szczyt występowania w tej grupie wiekowej
Nadwaga i otyłość (BMI > 27) – zwiększone obciążenie mechaniczne stawu kolanowego
Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego – współistnieje w ponad 90% przypadków
Koślawość kolan (genu valgum) – zwiększa siły nacisku na przyczep pes anserinus
Płaskostopie – prowadzi do kompensacyjnej rotacji wewnętrznej kości piszczelowej

Czynniki ryzyka u sportowców biegaczy⁴:

Błędy treningowe

Nagłe zwiększenie intensywności lub objętości treningów – najbardziej istotny czynnik ryzyka
Intensywne zbiegi – zwiększają ekscentryczną pracę mięśni kulszowo-goleniowych
Niewystarczająca regeneracja
Brak odpowiedniej rozgrzewki i rozciągania

Zaburzenia biomechaniczne

Nadmierna pronacja stopy – płaskostopie
Niedomoga mięśnia pośladkowego średniego – skutkuje pochyleniem miednicy i kompensacyjnym przywiedzeniem i rotacją wewnętrzną uda podczas biegu
Ograniczona ruchomość bioder – zmienia mechanikę całej kończyny dolnej
Przykurcz i słabość mięśni kulszowo-goleniowych – zmniejsza zdolność do absorpcji sił kontaktowych podczas kontaktu stopy z podłożem

Objawy kliniczne:

Typowe objawy kliniczne zespołu zapalnie ścięgien gęsiej stopki to:

Ból o charakterze piekącym lub tępym, zlokalizowany po przyśrodkowej stronie kolana, 4-5 cm poniżej linii stawu Zdjęcie 1.
Stopniowy początek dolegliwości – ból rozwija się przez dni lub tygodnie, rzadko pojawia się nagle
Nasilenie bólu podczas aktywności fizycznej, szczególnie przy wchodzeniu i schodzeniu po schodach
Złagodzenie dolegliwości w spoczynku
Sztywność poranna trwająca powyżej godziny (w przewlekłych przypadkach)
Możliwy niewielki obrzęk w okolicy przyczepu ścięgien

Rozpoznanie

Rozpoznanie jest oparte na wywiadzie i badaniu fizykalnym, a badania obrazowe służą do potwierdzenia i wykluczenia innych patologii. Dokładane badanie ortopedyczne, szczególnie obecność bólu podczas palpacji gęsiej stopki, pozwala właściwe postawienie rozpoznania. Dodatkowo wykonuje się test prowokacyjny, zginanie kolana wbrew oporowi z rotacją wewnętrzna piszczeli powoduje ból.

Oceniamy ewentualny przykurcz mięśni kulszowo-goleniowych – test prostowania kolana w zgięciu biodrowym 90°.W potwierdzeniu diagnozy mogą pomóc badania obrazowe: badanie ultrasonograficzne i rezonans magnetyczny.

Diagnostyka obrazowa

Ultrasonografia

USG jest cennym narzędziem diagnostycznym pierwszego rzutu ze względu na łatwą dostępność, niską inwazyjność i możliwość dynamicznej oceny⁵. Badanie to pozwala na:

Wizualizację gromadzenia płynu w kaletce pes anserinus
Ocenę grubości ścięgien
Wykrycie zmian w echostrukturze ścięgien – hipoechogenność, rozwarstwienie włókien

Rezonans Magnetyczny (MRI)

MRI jest złotym standardem w różnicowaniu zespołu zapalenie gęsiej stopki od innych wewnątrzstawowych i pozastawowych patologii kolana⁶. Charakterystyczne cechy obrazu MRI to:

Płyn w kaletce pes anserinus – hipointensywny w T1, hiperintensywny w T2 Zdjęcie 2.
Zlokalizowany poniżej ścięgien pes anserinus, na wysokości górnego końca kości piszczelowej
Często współistnienie zmian zwyrodnieniowych w stawie kolanowym
Możliwość wykrycia obrzęku tkanek miękkich i szpiku kostnego

Należy pamiętać, że obecność płynu w kaletce u 5% osób bezobjawowych oznacza, że rozpoznanie zespołu zapalenie ścięgien gęsiej nie może opierać się wyłącznie na obrazie MRI – konieczna jest korelacja z objawami klinicznymi ^3,6.

Zdjęcie 2. Obrazy rezonansu magnetycznego, czerwona strzałka wskazuje obecność płynu wokół ścięgien, co sugeruje zapalenie.

Leczenie

Leczenie zespołu zapalenia ścięgien gęsiej stopki jest w przeważającej większości przypadków zachowawcze to znaczy nie wymaga interwencji chirurgicznej. Właściwie prowadzona terapia zachowawcza przynosi poprawę u ponad 90% pacjentów w ciągu 6-8 tygodni!

1. Odpoczynek-modyfikacja aktywności i protokół RICE

Podstawą leczenia jest modyfikacja lub czasowe przerwanie działań wywołujących objawy, oraz w wdrożenie działań w myśl akronimu RICE, który oznacza:

Rest (Odpoczynek) – czasowe ograniczenie aktywności biegowej, zmiana na sport o mniejszym obciążeniu
Ice (Lód) – krioterapia 3-4 razy dziennie po 15-20 minut, szczególnie po aktywności
Compression (Ucisk) – bandaż elastyczny dla redukcji obrzęku
Elevation (Uniesienie) – podnoszenie kończyny powyżej poziomu serca

2. Farmakoterapia

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) stanowią podstawę farmakoterapii w przypadkach ostrych : np. ibuprofen 400-600 mg co 6-8 godzin, naproksen 500 mg co 12 godzin, diklofenak dostępny również w postaci żelu do stosowania miejscowego. Leczenie stosujemy nie dłużej niż 5-7 dni.

3. Fizjoterapia

Fizjoterapia jest zasadniczym elementem leczenia i obejmuje rozciąganie, relaksacje mięśni kulszowo-goleniowych w okresie ostrym choroby, po to by następnie wprowadzić ćwiczenia wzmacniające nie tylko grupę kulszowo -goleniową mięśni, ale również mięsień pośladowy średni i mięsień czworogłowy uda⁷. W przypadku zaburzeń biomechanik, należy rozważyć zastosowanie wkładek do obuwia. Badania porównawcze wykazały, że fizjoterapia może być bardziej skuteczna niż iniekcje steroidów w perspektywie 6-tygodniowej ⁷.

4. Iniekcje sterydowe

Iniekcje sterydowe ze środkiem znieczulającym (tak zwane blokady) to bardzo skuteczny sposób ulgi i pomocy pacjentowi z zespołem z zapalenia ścięgien gęsiej stopki, nie mniej powinny być stosowane w przypadkach z bardzo nasilonymi objawami oraz w przypadkach braku poprawy po zastosowaniu rehabilitacji. Zwykle pojedyncza iniekcja jest wystarczająca, maksymalnie można bezpiecznie zastosować 3 iniekcje w odstępach kilkutygodniowych. Efekt terapeutyczny zwykle utrzymuje się 6-12 tygodni.

5. Osocze bogatopłytkowe (PRP)

PRP (Platelet-Rich Plasma) to autologiczny preparat krwi zawierający wysokie stężenie płytek krwi, czynników wzrostu i cytokin, które stymulują regenerację tkanek. Z krwi żylnej pacjenta przygotowuje się preparat, który podaję się do gęsiej stopki.

Profilaktyka u sportowców biegaczy

Najczęstsze błędy treningowe:

Stopniowe zwiększanie objętości i intensywności – zasada 10% (nie więcej niż 10% wzrostu kilometrażu tygodniowo)
Odpowiednia regeneracja – co najmniej 1-2 dni odpoczynku tygodniowo
Zbyt duże obciążenia treningowe
Trening krzyżowy – włączenie pływania, jazdy na rowerze dla redukcji jednokierunkowego obciążenia

Ćwiczenia prewencyjne powinny obejmować:

Mięsień pośladkowy średni – który stabilizuje miednice, zapobiega niesymetrycznemu obciążaniu kolan w czasie biegu
Mięśnie kulszowo-goleniowe
Mięśnie stabilizujące tułów (core) – poprzez ćwiczenia- deski, planki
Ćwiczenia w łańcuchu zamkniętym – przysiady, wykroki

Kontrola masy ciała

Utrzymanie prawidłowej masy ciała zmniejsza obciążenie mechaniczne stawu kolanowego i struktur okołostawowych. Redukcja masy ciała o 5-10% może znacząco zmniejszyć ryzyko zapalenia ścięgien mięśni gęsiej stopki, szczególnie u osób z BMI > 27 ⁴.

Podsumowanie

Zespół zapalenia ścięgien i kaletki gęsiej stopki to dość częste schorzenie. Może wystąpić u osób trenujących sporty wytrzymałościowe takie jak bieganie oraz być objawem rozpoczynających się zmian zwyrodnieniowych kolana. Charakteryzuje się bólem przyśrodkowej powierzchni kolana, który może znacząco ograniczać aktywność sportową i codzienne funkcjonowanie. Lokalizacja bólu może imitować objawy występujące przy uszkodzeniu łakotki przyśrodkowej lub uszkodzeni chrząstki stawu, co może być powodem podjęcia nieprawidłowych działań terapeutyczny lub nawet niepotrzebnej operacji. Szczególnie, że badania dodatkowe mogą ujawnić współistnienie tych schorzeń. Dlatego należy dokładnie badać pacjenta i mieć wiedzę o zapaleniu ścięgien gęsiej stopki, gdyż zespól ten może być skutecznie leczony.

Aicale R, Pellegrino R, Angelo D, … RMEJM, 2024 undefined. COMPREHENSIVE REVIEW OF PES ANSERINUS SYNDROME: ETIOLOGY, DIAGNOSIS, AND MANAGEMENT. researchgate.netR Aicale, R Pellegrino, DI Angelo, R Mottola, R Saggini, C Ruosi, D TarantinoEur J Musculoskel Dis, 2024•researchgate.net. Accessed October 22, 2025. https://www.researchgate.net/profile/Rocco-Aicale/publication/388393356_Comprehensive_review_of_pes_anserinus_syndrome_etiology_diagnosis_and_management/links/679608d4645ef274a441c84d/Comprehensive-review-of-pes-anserinus-syndrome-etiology-diagnosis-and-management.pdf
Association EMJ of the AM, 1937 undefined. Bursitis of sartorius bursa: an undescribed malady simulating chronic arthritis. jamanetwork.com. Accessed October 22, 2025. https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/278935
Rennie WJ, Saifuddin A. Pes anserine bursitis: incidence in symptomatic knees and clinical presentation. Skeletal Radiol. 2005;34(7):395-398. doi:10.1007/S00256-005-0918-7
Alvarez-Nemegyei J. Risk factors for pes anserinus tendinitis/bursitis syndrome: a case control study. J Clin Rheumatol. 2007;13(2):63-65. doi:10.1097/01.RHU.0000262082.84624.37
Toktas H, Dundar U, Adar S, Solak O, Ulasli AM. Ultrasonographic assessment of pes anserinus tendon and pes anserinus tendinitis bursitis syndrome in patients with knee osteoarthritis. Mod Rheumatol. 2015;25(1):128-133. doi:10.3109/14397595.2014.931909
Forbes JR, Helms CA, Janzen DL. Acute pes anserine bursitis: MR imaging. Radiology. 1995;194(2):525-527. doi:10.1148/RADIOLOGY.194.2.7824735
Sarifakioglu B, Afsar SI, Yalbuzdag SA, Ustaömer K, Bayramoğlu M. Comparison of the efficacy of physical therapy and corticosteroid injection in the treatment of pes anserine tendino-bursitis. J Phys Ther Sci. 2016;28(7):1993-1997. doi:10.1589/JPTS.28.1993

Zapalnie gęsiej stopki. Co to jest?